2016
Türkiye de mevcut ve son yıllarda gelişme eğilimi gösteren sanayi dallarında üretilen çeşitli tarım ve gıda ürünleri ile diğer gıda dışı ürünlerin amaca yönelik pazarlan-masında, özellikle ihraç mallarında ambalaj giderek çok önemli bir yer tutmaktadır. Taşıma torbalarından ayrı olarak değerlendirilmesi gereken ambalajların, sınırlı bir miktarı raftan satılmak üzere üretilse de, Türkiye Ambalaj Sanayi genel olarak endüstriyel veya tarımsal ürünleri üreten üretim endüstrilerinden gelen talep doğrultusunda üretim yapmaktadır. Dolayısıyla da sektörün gerek nitelik gerekse nicelik olarak gelişmesi, ülkemizde bu ürünleri üreten üretim endüstrilerinin gelişmesine ve genişlemesine bağlıdır. Ambalaj Sanayimiz çeşitli emtiayı üreten sektörlerdeki gelişmenin yanında ticaret sektöründeki gelişmelerden de etkilenmektedir. Bir yandan ambalajları ile birlikte ithal edilmekte olan her türden emtianın yerli üretilenlerle ikamesi devreye girdikçe o ürünlerin ortaya çıkan ambalaj ihtiyaçları sektörde genişlemeye yol açtığı gibi, yerli üretilen ürünlerin ihracat şansı da gelişirilen ambalaj örnekleri ile yükselmektedir. Ambalaj Sektörümüzün geliGmesinde kamu sağlığı ve tüketicinin korunmasına yönelik yasal düzenlemeler de önemli rol oynamaktadır.
2. Sektörün Ölçekleri
Bu genel yönleri ile raporumuzun ilerleyen bölümlerinde daha derinlemesine bilgi verilecek olan Türkiye Ambalaj Sektörümüz 5 yıldır üst üste büyüme gösteren genel ekonomiye bağlı olarak gelişmesini ve genişlemesini sürdürmüştür.Genel olarak ülkemizde imalat sanayilerimizden istatistiksel veri edinilmesi çok güç ve bazen de olanaksız olarak karşımıza çıktığı bilinmektedir. Ancak sektörümüzün en azından ana hatları ile boyutlarını ve bulunduğu küresel konumu belirleyebilmek açısından bazı tahmin ve uyarlamalarla belirlenmesine çalışılmaktadır. Bu amaçla Türkiye Ambalaj Sektöründe faaliyet gösteren sektör derneklerinden kendi üyeleri ile ilgili bilgiler edinilmiş, daha sonra da bu üretim bilgileri derneklerle birlikte varılan mutabakat doğrultusunda sektör içindeki paylarına oranlanarak Türkiye ölçeğine uyarlanmıştır. Yapılan bu çalışma sonucunda Türkiye Ambalaj Sektörümüzün fiziksel (ağırlık) ve parasal değer olarak hacimleri aşağıda olduğu gibi tahmin edilmektedir.
2007 yılı rakamları henüz oluşmadığından net bilgiler verilememektedir. Ancak gelişme eğilimine göre 4,8 milyon ton civarında bir üretim ile 6 Milyar $ civarında da bir cirosal büyüklük tahmin edilmektedir.
2007 yılında 2006 ya göre % 25 in üzerinde hesaplanan ihracat artış oranı, sektörümüzün artışının daha çok dış piyasalardan kaynaklandığını göstermektedir.
Ambalaj sektörümüz yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere değişik malzeme grupları ve değişik süreçleri (prosesleri) içermekle beraber temelde hitap ettiği alıcılar ve nihai kullanıcıları açısından değerlendirildiğinde bu farklılıklara karşın işlevsel özellikleri nedeni ile bir bütünlük gösterebilmektedir.
Diğer yandan ambalaj sektörü ticaretine katkıda bulunduğu ürünlerle birlikte düşünüldüğünde yalnız 6 Milyar Dolarlık bir piyasa olarak değil ama yaklaşık 170 Milyar $ civarındaki bir ekonomiden bahsetmek gerekir. Çünkü ambalaj satılabilirliğini sağladığı ürünün % 2 5, (ortalama % 3,5) civarında bir maliyetini oluşturmakta ve yaklaşık bu tutardaki ticari emtianın satışını mümkün kılmaktadır.
3. Dış Ticaret
Dış Ticaret penceresinden bakıldığında yıllık 350 400 Milyon Dolar mertebesinde ve ağırlıklı olarak hammadde ya da yarı mamul niteliğindeki ithalata karşın ambalaj sektörü ihracatı yüksek olan bir sektördür.
İmalat sanayinin üreterek yurtdışı piyasalara gönderdiği çeşitli emtia ile birlikte ihraç edilen ambalajların dışında önemli tutarda ihracat da yapılmaktadır. 2006 yılı değerleri iGEME verilerine göre 1.567.000.000 $ a erişmiştir. 2007 Ocak-Kasım döneminde yine iGEME den edinilen verilere göre yaklaşık 1.796.000.000 $ değere ulaşılmıştır. Basit orantı kurulduğunda 2007 yılında ambalaj malzemesi ihracatının 1,9 milyar $ ı geçmesi beklenmektedir. Bu artma eğilimi genel olarak piyasa genişlemesi ile benzer bir eğilim göstermektedir.
İhracat kalemleri arasında 650 milyon $ ı aşan sert (rijit) ve esnek (fleksibıl) plastikten mamul ambalaj ve ambalaj malzemeleri yaklaşık % 50 oran ile birinci sırayı oluştururken, plastik esaslı dokuma tekstil torbalarından oluşan FIBC ler 300 milyon $ ı geçen bir hacim ile önemini korumaktadır.
4. Sektörün Genel Yapısı
Türkiye'de ambalaj konusu uğraşan yaklaşık 5.000 firma olduğu tahmin edilmektedir. Bunların yaklaşık 2.650 kadarı 2006 yılı içinde ASD tarafından yapılan ve Türkiye deki yerel odaların kataloglarından alınan ve birebir aranmak suretiyle teyit edilen bir katalog çalışması ile belirlenebilmiştir. Katalog adres ve çalışma sahası teyit çalışması sürmektedir. Belirlenenlerin çok daha üstünde bir rakam tahmin edilmesi, doğrudan ve yalnız ambalaj sahasında faaliyet gösterenlerin yanında değişik sektörlerde faaliyet gösteren ancak potansiyel olarak ambalaj siparişi de alarak bu konuda ana veya yan ürün üretenlerin de mevcut olmasıdır. Bunlara örnek olarak, enjeksiyon veya şişirme kalıplama yöntemi ile üretim yapan plastik işlikleri, matbaalar, ahşap işleme atölyeleri, sıvama yöntemi ile çalışan metal işlikleri vbg leri potansiyel olarak ambalaj grubu ürünleri de üretebilmektedirler. Bu firmaların büyük çoğunluğu orta ve küçük ölçekli firmalardır. 2006 yılı İSO İstanbul Sanayi Odası sanayi anketine göre 56 ambalaj üreticisi iş hacmi bakımından Türkiye'nin en büyük 1.000 şirketi arasındadır. Ambalaj sektöründeki firmalar yoğun olarak İstanbul, İzmir, Kocaeli, Gaziantep, Adana, Ankara, Konya ve Balıkesir'de faaliyet göstermektedir. Sektörde çalışan kişi sayısı 80.000 100.000 kişi civarında tahmin edilmektedir. Göreceli olarak gelişmiş bir üretim teknolojisi gerektiren Ambalaj Sektöründe yoğunlukla vasıflı işgücü çalıştırılmaktadır.
5. Sektörü Etkileyen Unsurlar
Sektörün gelişimini etkileyen unsurlar üç ana başlıkta toplanabilir:
a) Yasal Çevre
Ambalaj sektörünü bugün için 3 ana yasal düzenleme ilgilendirmektedir. Burada kısaca değineceğimiz konular ayrı başlık olarak işlenecektir.
* Bunlar başta kısaca Gıda Yasası olarak tarif edilen Gıda ve Gıda ile Temas Eden Maddelerin Üretiminde faaliyet gösteren işyerleri ile ilgili düzenleyici kararlar olmak üzere hijyen ve toksikolojiye yönelik yasal düzenlemeler
* Ambalaj Atıklarının Yönetimi ile ilgili yasal düzenlemeler.
* Hazır ambalajlı mamullerin biçimsel nitelikleri başta olmak üzere tüketicinin korunmasına yönelik yasal düzenlemeler.
* Henüz yasal düzenlemeler arasına girmemekle beraber üretim süreçlerinde giderek artan kimyasal madde kullanımları nedeniyle REACH (Registration, Evaluation and Authorization of) konusunda AB nezdinde çalışmalar giderek şekillenmektedir. Bu alanın da yasal gündem de önemli bir yer tutması beklenmektedir.
b) Ekonomik Çevre
* Dağıtım kanallarında satıcısız satışa yönelik satış yöntemlerinin gelişmesi ve yaygınlaşması. Bu bağlamda süper/hiper market zincirlerinin sayıca ve coğrafi konum olarak yaygınlaşması ile daha fazla sayıda ve genel amaca uygun ambalajlı ürüne talep olmaktadır. Halen gelişmiş ülkelerdekinin tam tersine Türkiye de perakende ticaretin ancak ¼ ü marketler aracılığı gerçekleşmektedir.
* Yeni satış ve teslimat yöntemleri özellikle katalogla satış ve kurye ile teslimat yöntemlerinde gelişmeler ambalaj ve ambalajlı ürün talebini artış yönünde etkilemektedir.
* Yeni ürünler gelişerek ülkemizde üretilmeye başladıkça ve yeni ambalaj talebi de oluşmaktadır. Bu kapsamda özellikle gıda sektöründe işlenmiş gıda çeşidinin artması yeni talep doğurmaktadır. Hatta ambalajın travmalara karşı koruyucu ve dolayısıyla çürümeyi geciktirici etkisi nedeni ile taze sebze ve meyvelerde da ambalaj kullanımı dikkat çekmektedir.
* Yeni malzeme ve üretim teknolojilerinin piyasa girmesi sektöre bir yandan nitelik olarak değişim getirirken diğer yandan da oluşacak yeni hasılalarla hacim olarak da genişlemeye yol açacaktır.
c) Sosyal Çevre
* Demografik değişimlerin ve değişik segmentlerin giderek daha fazla farkına varılması sonucu farklı demografik özellikteki alıcı gruplarına uygun ambalaj talebi oluşmaktadır.
* Yaşam kalitesinde artış, teknolojik gelişmeler sonucu yeni ürünler ve bunların elde edilebilmesi için daha yüksek gelir edebilmek amacıyla daha fazla çalışma zamanı kullanılması, bunların sonucunda ise daha az yemek ve diğer hazır ürün ihtiyacı bir yandan daha fazla ambalajlı ürün talebi oluştururken, diğer yandan da giderek yaygınlaşan hareket halinde yaşam biçimine uygun daha yüksek teknolojili ambalajlar gerektirmektedir.
* Hane halkı sayısında ve yapısında değişiklikler daha küçük hane halkları ve çalıaşn kadın sayısının artması işlenmiş ve hazır gıda talebi ile bunlara uygun yeni ambalaj taleplerini hareketlendirmektedir.
6. Türkiye Ambalaj Sektörünün Dünyadaki Yeri
Ambalaj, ASD olarak üyesi bulunduğumuz Dünya Ambalaj Örgütü (World Packaging Organization) tarafından sanayi olarak gelişmiş toplumlarda bir refah göstergesi olarak belirtilmektedir. Ambalajlı ürün sayısı ve miktarındaki artış o ülkedeki GSMH içinde sınai üretimde niteliksel ve niceliksel bir artışın çok net bir göstergesidir.
WPO Pira araştırmalarının verilerine göre Rusya, Ukrayna, Gürcistan ve Türkiye yi de içine alan 46 ülkelik bir bölge olan Batı ve Doğu Avrupa da 2004 yılında 803 milyonluk bir nüfus 180 Milyar Dolar ambalaj harcaması ile kişi başına 224 $ ambalaj tüketmektedir. Yalnız Batı Avrupa ülkelerindeki 392 Milyonluk nüfusun toplam 125 Milyar Dolar ve kişi başına 316 $ olan ambalaj tüketimine karşın Doğu Avrupa ülkelerindeki 410 milyonluk nüfus toplam 56 Milyar $ ile kişi başına 135 $ ambalaj tüketimi yapmaktadır.
Gelişmiş ülkeler olan Kuzey Amerika, Kanada ile Japonya da ise rakamlar katlanmaktadır. Türkiye de ise kişi başı tüketim 2006 yılı için Nüfus idaresinin belirttiği 70,5 milyon Türkiye nüfusuna oranlandığında 76 $ civarında hesaplanmakta olup anılan seviyelerin çok altındadır. 2007 için 6 Milyar $ tahmine göre hesap yapıldığında dahi kişi başına 85 $ AB ortalamasının ancak üçte biri civarında olarak çok altında kalmaktadır. Bu durumun fert başına milli gelirin kıyaslanan ülkelere göre düşük olmasının yanında, göreceli olarak ambalaj gerektiren tüketim mallarının önemli miktarda ithalat ile karşılanmasına bağlanması yerinde bir yorumlama olacaktır. Çünkü ithal edilen ürünler dökme ithal edilen yaş sebze meyveler de dahil kendi ambalajları ile birlikte gelmektedirler.
Türkiye deki bu göreceli olarak düşük tüketime karşın Türkiye Ambalaj sektörü nitelik ve nicelik olarak AB ve diğer ülkelerin gereksinimlerini karşılayabilecek bir üretim yapabilmektedir. IGEME verilerine göre 2006 ve 2007 yıllarında serbest bölgelerden yapılan ihracatlar hariç 166 ülkeye yapılan 1.9 Milyar US Doları aaşn ihracatın % 24 ü AB nin en seçici ilk üç ülkesi olan Almanya, İngiltere ve Fransa ya, % 36 sının ise 50 milyon $ üzerinde ihracat yapılan Bulgaristan ve Romanya hariç diğer 50 milyon $ üzerindeki AB ülkelerine yapıldığı dikkati çekmektedir. Dördüncü ve beşinci sıralarda yer alan Bulgaristan ve Romanya ya yapılan ihracatların ise ikincil hedefinin Rusya Federasyonu olduğu düşünülmektedir. Ancak bunlar da AB rakamlarına dahil edilirse o zaman yapılan ambalaj ihracatımızın yaklaşık yarısının AB ülkelerine yapıldığını söylemek yerinde bir teşhis olacaktır.
2007 yılının 11 ayında 1.790.000.000 US Doların aşılmış olması, ve bu artışların son 5 yıldır sürüyor olması, ihracatın bu yıl da geçen yıla oranla % 25 in üstünde bir artış göstereceğini düşündürmektedir.
7. Türkiye Ambalaj Sektörünün Rekabet gücüne yönelik konular
Eğitim
Türkiye mizde 39 Üniversite nin 11 farklı bölümünde 43 farklı ders okutulmaktadır. Ancak Türkçe yazılmış veya çevrilmiş neredeyse tek yayın ile ve gıda sektörü ile sınırlanabilecek derecede yetersiz idi. Bir yandan ambalaj sahasında Türkçe literatür üretilmesi özendirilirken bir yandan da Ambalaj Sanayicileri Derneği olarak bazı yayınlarla sektöre literatür sağlamaya gayret etmekteyiz. 2006 ve 2007 yılları içinde Esnek Ambalajlar (2inci kez revize edilerek basıldı) , Sert Plastik Ambalajlar özgün içerikli yayınlar, Ambalaj Makineleri Teknik Dosya Hazırlama ile Ambalaj Teknolojileri isimli yayınlar ise çeviri yayınlardır. Ayrıca Gıda Ambalaj Teknolojisi isimli bir ders kitabın yayınlanmasına tam mali destek sağlanmıştır. Bunlara ek olarak bir etiket üreticisi olan Canpaş iki çeviri yayınlamıştır. Birincisi Başarılı Ambalaj Başarılı Pazarlama olan bu yayını Etiket ve Etiket Teknolojisi Ansiklopedisi izlemiştir. Bir teneke ambalaj üreticisi olan Öntaş, Ali Ercan Öner ise uzun yıllara dayanan deneyimlerini Teneke Kutu Teknolojisi isimli bir yayınında toplamıştır.
Son ama söz edilmeden geçilemeyecek olan iki ayda bir ASD tarafından yayınlanan Ambalaj Bülteni isimli dergi de yoğun eğitsel içerikte hazırlanmaktadır.
AR-GE
Doğrudan ambalaj sektörüne yönelik Araştırma-Geliştirme Laboratuarları da ihtiyacı karşılamaktan uzaktır. TSE- Türk Standartlar Enstitüsü İzmir Bölgesi nezdinde oldukça donanımlı ancak sadece standartlara uygunluğun tesbit edilmesine yönelik faaliyet gösteren bir Ambalaj laboratuarı mevcuttur TÜBİTAK MAM , Gıda Enstitüsünde gıda ambalajları konusunda araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. Ancak gıda dışı ambalajlar maalesef kapsam dışındadır.
Yasaların uygulanması
Yasaların mevcudiyetine karşın (Gıda Kodeksi vbg) uygulama yapılmamaktadır. AB Uyumu ile ilgili sorunlar vardır.
Genel bilgi veri bankası oluşumu
İthalat ve İhracat ile ilgili olarak bazı analizler yapılabilmekle birlikte üretim rakamları sağlıklı ve net olarak elde edilememekte ancak tahminlere dayalı olarak sonuç ve yönlendirmelere ulaşılabilmektedir. Bunun sonucu alınacak kararların güvenilirliği ancak tahmin ve varsayımların gerçek değerlere yakınlığı ile orantılı olmaktadır. En küçümser değerlerle 4 milyonu tonu aştığı öngörülen bir endüstride işletmelerin en azından temel kapasite ve üretim ile ilgili bilgileri aktarmaları yüksek önemdedir. TOBB bünyesinde yapılacak çalışmalarla bir ambalaj meslek kategorisinin en kısa zamanda oluşturulması , bu dalda faaliyet gösteren firmaların İstanbul Sanayi Odasının her yıl yapmakta olduğu, ve genelde Türkiye Sanayine önemli ışıklar tutan analizlere Ambalaj dalını da alabilmesine olanak sağlayabilecektir. Diğer yandan Gönüllü Sivil Toplum Örgütlerine de İhracatçı Birliklerinin ulaşabildikleri elektronik bilgi-veri bankaların ulaşma olanağı tanınması bu analizlerimizin güvenilirliğine önemli katkıda bulunacağı kanısındayız.
Bilgi ve dayanışma ağı
Sektör içinde internet ve diğer iletişim ortamları kullanılarak bir bilgi ve dayanışma ağı kurulmalı ve bu sayede mükerrer çalışmalardan sakınılırken küresel piyasalar hakkında referanslara ve muhtemel işbirliklerine yardımcı olunabilir.
Türkiye Ambalaj Sanayi Envanteri
Türkiye Ambalaj Sanayinde faaliyet gösteren firmalar ASD tarafından yapılan bir çalışma ile yurt genelinde listelenmektedir. Odaların adres rehberleri, Türkiye deki bilinen bütün Ambalaj Fuarlarının katılımcıları, mevcut ilişkili adres kataloglarından derlenen adresler 3-6 aylık periyotlarda telefon ile aranarak güncellenmekte, ve CD halinde kullanıma sunulmaktadır. Şu kadar ki bu adres ve ürün listesi ile sınırlı envanter çalışması daha genişletilip geliştirilerek internet ortamında ve yaygın kullanıma açılmak suretiyle muhtemel alıcılar ile Türkiye deki üreticiler daha kolay ve düzenli olarak bir araya gelebilirler. Böylece kolaylaşan ticaret ile sektörün gelişimine önemli katkı sağlanmış olacaktır. Halen 2600 u aşkın firma bu katalogda kayda alınabilmiştir.
8. Türkiye Ambalaj Sektöründe örgütlenme
Geçtiğimiz 3 yıl boyunca ASD - Ambalaj Sanayicileri Derneğince yapılan çalışmalar sonucunda meslek kategorileri açısından çok çeşitlilik gösteren ambalaj sektörümüz dikey örgütlenmesini tamamlamış görünmektedir.
A. Halen ambalaj sektöründe faaliyet gösteren Gönüllü Sivil Toplum örgütleri şöyle sıralanabilmektedir.
